Watersysteem analyse Baarn

Wateroverlast, watertekort, waterkwaliteit; het zijn knelpunten in het watersysteem bij Baarn. Een bekend gezegde is ‘Regeren is vooruitzien’. En daarom ontwikkelen Gemeente Baarn en Waterschap Vallei en Veluwe het watersysteem ‘noordrand Baarn’ tot een klimaatrobuust en toekomstbestendig watersysteem.

Het gebied bevindt zich onderaan de noordzijde van de Utrechtse Heuvelrug. Bestaande uit onder andere een sportterrein, natuurijsbaan, volkstuinencomplex en twee bedrijventerreinen. Daarnaast wordt op termijn een woonwijk ontwikkeld van een paar honderd woningen. Deze verschillende functies brengen verschillende wensen ten aanzien van het waterbeheer mee. De complexiteit wordt nog versterkt doordat in een aantal huidige woonwijken het hemelwater afgekoppeld wordt van het gemengd riool. Het studiegebied is beoogd als opvanggebied voor het overtollige regenwater uit deze wijken. Waar in het verleden op één locatie overstort van het gemengde riool plaatsvond, zal dat in de toekomst steeds meer een verspreide lozing van hemelwater zijn. Tenslotte is het gebied formeel buitendijks gebied, omdat het niet beschermd wordt door primaire keringen.

Arjan Averink, Adviseur Stedelijk Water & Klimaatadaptatie, bij BOOT vertelt: ‘Het huidige watersysteem aan de noordrand van Baarn is steeds minder goed bestand tegen klimaatverandering van de komende jaren. De buien worden heftiger en dat zorgt voor meer wateroverlast in het huidige systeem. Daarom kwamen Gemeente Baarn en Waterschap Vallei en Veluwe bij BOOT met de vraag: Hoe kunnen we een klimaatrobuust watersysteem voor de komende decennia ontwikkelen, die ook een bijdrage levert aan een gezonde, veilige en duurzame leefomgeving?’

Het huidige systeem
Averink vervolgt: ‘Als eerste begonnen we met het in beeld brengen van de huidige situatie. Dit deden we met de beschikbare data en een locatiebezoek. Tijdens het bezoek bekeken we het watersysteem met alle watergangen, duikers en stuwen. Vervolgens brachten we de knelpunten en kansen van het systeem in kaart. Hierbij bedachten we diverse maatregelen die we overzichtelijk presenteerden in een maatregelenmatrix. Door het toepassen van een wegingssystematiek is de samenhang tussen de maatregelen geborgen. Zo worden er geen tegengestelde maatregelen genomen en is de integraliteit van het plan geborgd.’

Duurzaamheid
In de watersysteemanalyse zijn de mogelijkheden bekeken om op een duurzame wijze met het water om te gaan. De algemene thema’s van duurzaam waterbeheer zijn:

1. Hemelwater niet op het gemengd riool lozen.
2. Benutten of infiltreren van hemelwater.
3. Vertraagd afvoeren van hemelwater naar oppervlaktewater.

De ambitie voor het omgaan met het hemelwater binnen het plangebied is om het water zo veel mogelijk in het gebied te benutten en vast te houden en pas bij extreme situaties overtollig water af te voeren naar de Eemnesserpolder. Daarbij is het uitgangspunt om hemelwater van nieuwe verharde oppervlakken op eigen terrein vast te houden.

Bij het toekomstige watersysteem zijn er een aantal uitdagingen. Aan de ene kant komt er meer water in het gebied door het afkoppelen van bestaande wijken en de neerslagintensiteit neemt toe door klimaatverandering. Aan de andere kant moeten we rekening houden met de Beltvijver die als bergingsvijver benut wordt en de bedrijventerreinen en toekomstige woonwijk die droog moeten blijven.

Averink vertelt over de vervolgstappen: ‘We stelden een hoofdstructuur op voor het toekomstig functioneren van het watersysteem en vertaalden dit naar een ontwerp. In het nieuwe watersysteem streven we ernaar om zoveel mogelijk één waterpeil te hanteren, gelijk aan het waterpeil in de Eemnesserpolder. Het water vanuit de polder kan dan ook het waterpeil in het gebied aanvullen, via de inlaat bij de Eem. Ook zijn extra watergangen voorzien waarmee de afvoercapaciteit groter is. Daarmee is het systeem een stuk eenvoudiger en robuuster, juist ook in droge perioden.’

Klimaatrobuust
Rekening houdend met ontwikkelingen in de toekomst is het watersysteem klimaatrobuust ontworpen. Hierbij gaat het om ontwikkelingen in Baarn, zoals het afkoppelen van hemelwater in bestaande wijken, de nieuwbouw van de wijk Baarnsche Zoom en de uitbreiding van bedrijventerrein Noordschil. Daarnaast anticiperen we op de ontwikkelingen van het klimaat; meer en langere perioden zonder neerslag, maar ook vaker extreme neerslag.

In hele droge perioden kan water vanuit de Eem, door de polder naar het plangebied stromen. In hele natte perioden wordt het meeste water opgevangen in het gebied zelf. Is er echter te veel water, dan wordt het via de polder naar de Eem afgevoerd. Aanvullend daarop hebben we centraal in het gebied de zogenaamde Beltvijver. Die vijver gaven we een flexibel waterpeil. Door een beweegbare stuw kan het waterpeil 40 cm stijgen. Zo zorgen we met een vertraagde afvoer en het vasthouden van water voor de waterbeschikbaarheid in droge perioden.

Eenvoud
Averink vertelt over de eenvoud van het systeem: ‘Een belangrijke pijler in het toekomstige watersysteem is eenvoud. We kunnen complexe maatregelen bedenken, maar hier hebben we het juist enorm versimpeld. Alleen op strategische locaties zijn beweegbare stuwen toegepast om waterberging te benutten, doorstroming te realiseren of om watervoerendheid te faciliteren. Hiermee is het hele watersysteem beter en robuuster geworden. Het is een integraal ontwerp waarin alle knelpunten zijn aangepakt en de oplossingen goed op elkaar zijn afgestemd, waardoor het systeem robuust functioneert.’

Toekomst- en klimaatbestendig
Om te bepalen hoe het watersysteem in de toekomst functioneert, is met behulp van Sobek een doorrekening gemaakt. In deze doorrekening van de toekomstige situatie is gerekend met de aanpassingen in het watersysteem, het afkoppelen van de bestaande wijken van

Baarn en een toekomstige (extreme) neerslagsituatie. Het toekomstige watersysteem toetsten we aan een ‘oppervlaktewaterbui’ T100+10%. In deze neerslagsituatie valt er veel neerslag over een lange periode.

Nieuwbouwwijk
Aanvullend op het nieuwe ontwerp van het watersysteem gaven we eisen mee voor het programma van eisen voor de nieuwbouwwijk. Deze gaan over de omgang met hemelwater, grondwater en oppervlaktewater. We gaven mee dat het oppervlaktewater van de nieuwbouwwijk moet voldoen aan T100+10%. Het doel is om ook in de woonwijk een klimaatrobuust systeem aan te leggen, om te voorkomen dat deze locatie de zwakke schakel in het systeem wordt. Wanneer de wijk aan die eis voldoet is het voordeel dat er geen druppeltje water uit de wijk in het omliggende watersysteem komt.

Door de intensieve samenwerking en goede communicatie met Gemeente Baarn en Waterschap Vallei en Veluwe, werkten we structureel en efficiënt aan een klimaatadaptief en toekomstbestendig watersysteem voor de noordrand Baarn. Daarbij anticiperen we op ontwikkelingen van het klimaat en het gebied. Hiermee realiseren we een klimaatrobuust watersysteem dat ook een bijdrage levert aan een gezonde, veilige en duurzame leefomgeving!