Duurzaam ‘stoer stukkie stad’

Wanneer je met de trein van Utrecht naar Amsterdam reist, kom je langs de voormalige centrale werkplaats van de Nederlandse Spoorwegen (NS). De komende jaren wordt hier een uniek ‘stoer stukkie stad’ gebouwd. De opdracht voor dit gebied is om de identiteit, het karakter en het verleden zoveel mogelijk te behouden. Het industriële karakter en de ontspannenheid maken het gebied een ‘stoer stukkie stad’.

De stad Utrecht is een snelgroeiende stad. De komende jaren komen er veel inwoners bij. Daarom moet er nieuwe woongelegenheid komen. Een van de wijken die gebouwd wordt, is Wisselspoor. Een combinatie van parkjes, woon-, werk- en horecagelegenheid. Het is geen plek voor grote bedrijven, maar juist een plek waar kleinschalige activiteiten en voorzieningen neerstrijken.

Vanaf het begin is BOOT betrokken bij de ontwikkeling van Wisselspoor. Circulariteit en duurzaamheid staan daarbij hoog op de agenda. Hierbij is gekeken naar mogelijkheden voor het behoud van de bestaande gebouwen, hergebruik van materialen in de buitenruimte, omgang met het hemelwater en het aanwezige groen. Binnen het project zijn er de nodige raakvlakken tussen de woningen en het niet-bebouwde terrein om tot een duurzame wijk te komen. Het stedenbouwkundigplan is van de hand van Delva Landscape Architecture.

Naast circulariteit en duurzaamheid wordt het project gekenmerkt door een goede en nauwe samenwerking in een bouwteam tussen de verschillende partijen en de gemeente Utrecht. Doordat er sprake is van een bouwteam met korte lijnen is de communicatie optimaal.

Geschiedenis
In 1828 werd de Koninklijke Nederlandse Fabriek voor Werktuigen en Spoormateriaal opgericht tussen het spoor naar Amsterdam en de 2^e Daalsedijk. Een machinefabriek waar stoommachines, motoren en treinen werden gemaakt. Het bedrijf had 5000 werknemers waarmee het de grootste werkgever was van Utrecht. Dit voormalig bedrijventerrein van de Nederlandse Spoorwegen (NS) heeft een mooi industrieel karakter. Dit karakter blijft bewaard bij de omvorming van het bedrijventerrein in de nieuwe stadsbuurt Wisselspoor. De oude loodsen en delen van wissels, sporen en bielzen worden behouden, gerenoveerd en toegepast in de nieuwe inrichting. Zo blijft wat van oudsher aanwezig is, zichtbaar in de nieuwe situatie.

In het gebied staan meerdere oude loodsen, waarvan er drie tot hotspots zijn benoemd, waaronder de onderdelenwerkplaats en bovenbouwwerkplaats. In de langwerpige hal langs het spoor komen een hotel en bioscoop. De grote industriehal (bovenbouwwerkplaats) wordt omgevormd tot een parkeergarage in het hart met daaromheen horecagelegenheden en maatschappelijke organisaties. Bedrijven vinden daar hun werkplek. De bewoners van Wisselspoor parkeren hun auto in de parkeergarage en gaan lopend verder naar hun huis. Zo komen er in de rest van de wijk geen auto’s voor op straat (autoluw). Daarnaast zorgt We Drive Solar voor vijf deelauto’s en vijf deelfietsen. De deelauto’s werken op zonne-energie. De bewoners die in Wisselspoor komen wonen, kunnen zo gebruik maken van het duurzame mobiliteitsaanbod.

Groen en water
Groen en blauw zijn leidende bouwstenen in de openbare ruimte. In het ontwerp komen wadi’s terug waar water opgevangen wordt bij extreme weersomstandigheden. Het groen op het terrein wordt waar mogelijk behouden en de plannen worden eromheen gemaakt. Bestaande bomen die op het terrein staan, worden zoveel mogelijk behouden of herplant. Zo zijn er drie lindebomen, die al op het terrein stonden, verplaatst naar hun nieuwe en definitieve plek. Naast het groen dat al aanwezig is op het terrein, worden er groenstroken, parkjes en hofjes aangelegd.

William Hendriks, projectleider bij BOOT, vertelt over het project: “Het unieke aan dit project is de omgang met het hemelwater. Omdat de ontwikkelaar hoge eisen stelde aan de berging van het hemelwatersysteem, was het een behoorlijke uitdaging om dit water vast te houden en te infiltreren in de bodem. In het gebied zijn voorzieningen ontworpen die het mogelijk maken dat een bui van 90 mm in 1 uur geen wateroverlast in de woningen veroorzaakt.” Door groene daken en binnentuinen wordt het hemelwater vastgehouden en in de openbare ruimtes wordt het opgevangen om het te infiltreren. Dit gebeurt door de aanleg van een afvoerstelsel onder de verharding. Hiervoor worden inspecteerbare infiltratiekratten gebruikt. Het hemelwater wordt via kolken met een zandvang geborgen in deze kratten. Van daaruit infiltreert het water in de ondergrond of wordt het afgevoerd naar waterbergingsvoorzieningen aan de oppervlakte zodra de kratten vol zijn.

Hergebruik materialen
Bij het opstellen van het ontwerp en de uitvoering is gebruikgemaakt van duurzame materialen en nagedacht hoe het puin hergebruikt kan worden. Bij de sloop van de gebouwen kwam puin vrij. Dit puin werd gebroken tot menggranulaat, zodat het gebruikt kon worden als fundering voor de parkeergarage. Fabian Schielein, Projectmanager bij BOOT, vertelt over het hergebruik van materialen: “Veel materialen in het project gebruiken wij opnieuw. Hierin werken wij samen met Insert, een bouwmarktplaats voor circulaire materialen. Daarnaast kozen we in samenspraak met Synchroon en Gemeente Utrecht ervoor om een Breeam-certificering te halen voor de openbare ruimte. Met deze certificering geef je aan hoe goed je omgaat met de materiaalkeuze en de reductie van CO2. Bij Breeam gaat het om het hergebruik van bestaande materialen en welke keuze je maakt bij nieuwe materialen. Nieuwe materialen moeten een lage impact hebben en later hergebruikt kunnen worden. Wanneer de levensduur van het project voorbij is, moeten materialen eenvoudig te verwijderen en hergebruiken zijn. Bij het opstellen van het ontwerp en de uitvoering werden duurzame materialen gebruikt. Een voorbeeld hiervan zijn de bedrijfsvloerplaten. In het nieuwe ontwerp worden ze hergebruikt voor de openbare weg van de nieuwe woonwijk.”

Duurzaam wonen
Bij de ontwikkeling van Wisselspoor draait het om duurzaamheid en circulariteit. Daarom worden er duurzame woningen gebouwd zonder gasaansluiting. Bij deze ontwikkeling is ervoor gekozen om systemen met  een warmtepompinstallatie toe te passen. Dit is een warmte-koudeopslagsysteem in combinatie met een warmtepomp. Met diverse systemen zijn de woningen energieneutraal en zuiniger dan wettelijk is voorgeschreven. Door hergebruik van materialen en de toepassing van groene daken is er sprake van een integrale duurzame aanpak op de snijvlakken van infrastructuur, bouwkunde en waterhuishouding. Dit maakt het project uniek.

Multidisciplinair project
Schielein beschrijft het project als: “een mooi multidisciplinair project. Alle vakgroepen van ons bureau werkten mee aan de totstandkoming van het plan. Daarbij begeleiden we het hele project van initiatieffase tot uitvoering. Op dit moment is het project volop in de uitvoering. Fase 1 is bouwrijp gemaakt door Hooijer Renkum en de fundering zit erin. Het plan is dat volgend jaar april dit eerste deel van de duurzame wijk Wisselspoor opgeleverd wordt.”

Communicatie
Bij het maken van de plannen is er het nodige overleg geweest met de omwonenden van het gebied. In de toekomst gebruiken ook zij de openbare ruimte. Een mooie uitkomst van het overleg met de bewoners is dat een parkje in het plangebied deels naar voren is gehaald in de planning. Zo kunnen zij al gebruikmaken van het groen in de nieuwe wijk. Ook tijdens de uitvoeringsfase is er oog voor de omwonenden. Vanuit de bouwkundig aannemer Gebr. Blokland is er veel zorg voor een optimale bewonerscommunicatie. Zo worden de verwachte transportbewegingen actief gemeld aan de buurt, zodat buurtbewoners weten waar ze aan toe zijn.

Met de beschreven aanpak realiseert BOOT samen met de bouwteampartners voor Synchroon een stoer stukkie stad waarbij de karakteristieke identiteit wordt behouden en duurzaamheid dwars door alle betrokken disciplines heen, leidend is.