Hogekwartier Amersfoort

Duurzaamheid is een belangrijk onderwerp bij de ontwikkeling van het Hogekwartier, een nieuwe wijk vlakbij de binnenstad van Amersfoort. Civiele projecten zijn inmiddels niet meer los te zien, maar verweven met groen en water. En al helemaal niet sinds de zorg voor het klimaat en klimaatadaptatie (terecht) zo’n maatschappelijk issue is. Verduurzamen van de wijk was een mooie uitdaging, want het stedenbouwkundig plan lag er grotendeels al.

Start van het project
Begin 2000 begonnen gemeente Amersfoort en woningcorporatie De Alliantie met de voorbereidingen voor de bouw van het Hogekwartier. Een wijk gelegen langs de Hogeweg, tussen de wijken Liendert en Schuilenburg. Er worden ongeveer 820 woningen gebouwd; 400 huurwoningen (36 procent sociale huur en 15 procent voor maatschappelijke doelgroepen) en 420 koopwoningen en circa 600 m2 aan bedrijfsruimte. Het terrein is opgedeeld in acht velden. Op zes velden zijn de woningen gebouwd. De bouw van de laatste velden 4 en 7a is medio 2021 gestart. De buurtas en het viaduct die de wijk verbinden zijn in 2013 geopend.

Door de financiële crisis vanaf 2008 kwamen de sloop- en bouwwerkzaamheden op een lager pitje te staan. Na de crisis werd het project opgepakt, alleen was de tijd veranderd. De onderwerpen duurzaamheid en klimaatadaptatie waren nog belangrijker geworden, ook in het beleid van gemeente Amersfoort en De Alliantie. Ze kwamen voor een uitdaging te staan: het stedenbouwkundig plan lag er al, maar de wijk moest vergroenen en geschikt zijn om grote hoeveelheden regenwater te kunnen gebruiken, bergen of vertraagd af te voeren. Anders gezegd de wijk moest klimaatadaptief gemaakt worden.

Verduurzamen
Daarom is het bestemmingsplan substantieel herijkt en kwam er in het plan meer ruimte voor groen en water. De ambities voor vergroening en omgang met water waren echter groter. Hoe realiseren we deze ambities? Voor het verduurzamen van de wijk en het realiseren van de ambities werd BOOT organiserend ingenieursburo B.V. betrokken bij het project. Volgens hen werd de oplossing voor hittestress en berging van water gevonden in het vergroenen van het plan. Maar ook verduurzamen was belangrijk. Niet alleen bomen moeten geplant worden, maar ook materialen hergebruikt en woningen energieneutraal gebouwd. Vroeger lag de focus bij verduurzamen vaak op een specifiek onderwerp: of op water, of op groen, of op circulariteit of op energie. Maar die tijd is voorbij, er wordt nu integraal gekeken. Wanneer je iets gaat ontwikkelen of ontwerpen moet je al die disciplines meenemen in de voorbereiding. Geen losse onderwerpen, maar integraal. Zo wordt er gewerkt aan een groenere en duurzamere wijk.

Woningen energieneutraal
Het doel is de woningen energieneutraal te bouwen, EPC=0. De Energie Prestatie Coëfficiënt (EPC) geeft aan hoe energiezuinig een woning is. EPC=0 houdt in dat er evenveel energie wordt opgewekt als dat er wordt gebruikt. Door zonnepanelen op het dak en een warmte-koudeopslag komt de energiebalans op nul.

Circulair en hergebruik materiaal in de daktuinen
Op veld 5 en 6 zijn in totaal vier woontorens gebouwd, twee van 45 m en twee van 65 m hoog. In de kelder van de gebouwen zijn parkeergarages gerealiseerd. Op het kelderdak boven de parkeergarages zijn daktuinen aangelegd met een bepaalde opbouw. Eerst was het idee om voor een traditionele opbouw van de daktuinen te kiezen. Dat wil zeggen: op het betondak een waterdichte laag en daarbovenop een dikke laag lavasteen met voedingssubstraat en de beplanting. Alleen is lavasteen geen duurzaam materiaal, omdat het bijvoorbeeld vanaf een Grieks eiland naar Nederland moet komen per schip en vrachtwagen. Dat is totaal niet duurzaam, dus de daktuinen moesten anders opgebouwd worden.

Door gesprekken met slopers en hoveniers kwam er een alternatief voor de lava; gebroken dakpannen. Gebroken dakpannen zijn een soort poreus kleimateriaal. Zo is dit ‘afval’ geen afval meer, maar wordt het een bouwstof en kreeg het een nieuwe bestemming. Inmiddels zijn de daktuinen aangelegd en is op beide daken in totaal een laag van ca. 5500 m2  substraat toegepast met als minerale fractie gebroken dakpannen.

Verdamping en vermogen nalevering water
De substraat- en groeilaag van daktuinen hebben veelal een relatief beperkte dikte. Traditionele daktuinen worden daarom vaak beregend. Bij het Hogekwartier werd ook dit anders aangepakt. Om te waarborgen dat in droge zomerperiodes voldoende water aanwezig is voor het groen in de daktuinen, wordt onder de daktuinen water vastgehouden. Dit gebeurt in een speciale retentielaag. Op de dakconstructie van de parkeergarage wordt voldoende waterberging gerealiseerd om de begroeiing gedurende 1 à 2 maanden van water te voorzien, ondanks dat er geen neerslag valt. De waterbehoefte is onderverdeeld per type groen en bestaat uit de verdamping in de zomermaanden. De begroeiing is hiervoor onderverdeeld in: vaste planten/heesters (waterbehoefte 170 mm per 2 maanden) en bomen (waterbehoefte 250 mm per 2 maanden over kroonoppervlak).

Ecologische verbindingszone
Naast de daktuinen is er tussen het Valleikanaal en veld 5 & 6 een ecologische verbindingszone gecreëerd. Dit is een zone met veel groen en mooie wandelpaden. Voor flora en fauna is dit een interessant gebied om zich te vestigen; flauwe oevers, meer oeverlengte, poelen en inheemse beplanting. De wadi die loopt van veld 1 naar het Valleikanaal is hier ook een belangrijk onderdeel van. Veel overtollig water dat op de verhardingen en daken valt, wordt zichtbaar gemaakt. Het stroomt van de verhardingen in een wadi. Dit is een zaksloot; een sloot met poreuze bodem. Het water dat er instroomt, infiltreert in de grond. Als het zo hard regent dat het water niet meer infiltreert, stroomt het over in de volgende wadi. Wanneer de hele wadi vol is, stroomt hij over in het Valleikanaal.

Van grijs naar groen
In deze wijk zit een mooie opbouw van grijs naar groen. Oorspronkelijk was het plan stenig en grijs. Bijvoorbeeld de ruimte tussen veld 3a en 3b. Volgens het plan kwamen hier bestrating en bebouwing, maar toen er gekeken werd naar vergroenen en verduurzamen wijzigde het plan. Er is nu een groen veldje met bomen en speeltoestellen. Zo is de hele wijk verduurzaamd. Te beginnen met de ecologische verbindingszone die ligt tussen de grote woontorens en het water. Hier is een natuurlijke gradiënt: Het open water gaat over in de oever waarna er een strook komt met een aantal integrale functies; een verblijfsplek, een ecologische verbindingszone en een groene buffer tussen het natuurlijke karakter van het water en het stenige van de gebouwen. Deze strook loopt over in de daktuinen van de woontorens. Die gaat vervolgens weer over in het groene straatprofiel. In totaal worden er in het hele gebied ca. 200 nieuwe bomen geplant. Hierbij is gekeken naar het gebruik van inheemse boomsoorten om zo de biodiversiteit te vergroten. Met deze grote groenvlakken wordt hittestress tegengegaan.

Het mooie aan het project is dat het plan omgebogen is naar een duurzamere wijk. De energiebalans is gigantisch verbeterd en de wijk is een stuk groener en klimaatbestendiger geworden. Door investering in de relatie tussen gemeente Amersfoort, de omwonenden en buurtgebonden organisaties en instanties is deze relatie verstevigd. Zo wordt er samen gebouwd aan een mooie vernieuwde wijk, een prachtige woonomgeving waar aandacht is voor duurzaamheid en klimaat.

Terug naar overzicht