Klimaatrobuuste ontwikkeling van De Nieuwe Stad

Langs de rivier de Eem in Amersfoort ligt De Nieuwe Stad. Een vroegere industrielocatie die door Schipper Bosch is herontwikkeld tot een levendige plek waar mensen werken, leren en recreëren. De volgende stap in de ontwikkeling is het toevoegen van nieuwbouw en de buiteninrichting. Maar hoe doe je dat op zo’n manier, dat het een klimaatbestendige gebiedsontwikkeling wordt?

Al in een vroeg stadium van de planvorming zijn de adviseurs van BOOT aangeschoven, om tot een plan te komen voor een leefomgeving die zowel aantrekkelijk als gezond is en gericht op de toekomst. Rogier Hardeman, adviseur Water & Klimaat bij BOOT, vertelt: “Vaak worden we bij projecten betrokken wanneer het plan al gemaakt is. Binnen de beschikbare ruimte kunnen we dan nog klimaatadaptieve maatregelen inpassen. Schipper Bosch betrok ons echter al eerder bij het project. Daardoor konden we kijken hoe je binnen het gebied op gebouw-, straat- en gebiedsniveau klimaatrobuust kunt ontwikkelen. Daarbij denken we na over het beperken van hitte, droogte en wateroverlast en het borgen en vergroten van waterveiligheid en biodiversiteit.”

De Nieuwe Stad
De ambitie is om van De Nieuwe Stad een goed verbonden en open stuk stad te maken, als onderdeel van het stadshart, met een sterke eigen identiteit. De Nieuwe Stad is een gebied waar van ‘s ochtends vroeg tot ‘s avonds laat wordt gewerkt, getuinierd, gewoond, gefeest, gediscussieerd en gesport. Met het oog op de lange termijn is het de bedoeling dat het gebied ook energie- en stromenneutraal wordt gemaakt. Daarbij zijn onder andere uitgangspunten gesteld voor circulaire bouw, duurzame mobiliteit en klimaatadaptatie.

Volkert Later, ontwikkelaar bij Schipper Bosch en projectleider voor De Nieuwe Stad, vertelt: “Al sinds de aankoop van de voormalige Prodentfabriek zijn we bezig met thema’s als verduurzaming en biodiversiteit. Zo hebben we bij de aanleg van het centrale plein de Oliemolenhof infiltratiekratten aangebracht voor waterberging en hebben we 37 verschillende soorten bomen geplant en plantenvakken aangebracht die de biodiversiteit bevorderen. Met de toekomstige ontwikkelingen worden deze thema’s nog veel belangrijker. We willen graag experimenteren in dit gebied en ook kijken wat er extra kan naast de standaardoplossingen die vaak toegepast worden. Daarom stelden we een multidisciplinair team samen dat ons al in een vroeg stadium adviseert. We zijn blij dat BOOT daarin een rol heeft.”

Het centrale plein de Oliemolenhof Amersfoort

Wat is klimaatrobuust ontwikkelen?
Door klimaatverandering verwachten we de komende jaren meer extreme hitte, droogte en neerslag. Bij het ontwikkelen van gebieden moet daarom ingespeeld worden op deze veranderingen en moeten ze tegen een klimaatstootje kunnen. De gemeente Amersfoort stelde hiervoor de richtlijn klimaatbestendige bouw op en riep daarin initiatiefnemers op om rekening te houden met de klimaatveranderingen.

Voor De Nieuwe Stad vroeg Schipper Bosch aan BOOT om mee te denken in het borgen van klimaatadaptatie in de ontwikkeling. Daarbij streven we naar een klimaatrobuust gebied waarbij de richtlijn vanuit gemeente Amersfoort de basis is. Aan de hand van een QuickScan klimaatadaptatie bracht BOOT de bedreigingen, risico’s en kansen van het gebied in beeld. De maatregelen op basis van deze uitkomsten gaan we ruimtelijk inpassen, modelmatig doorrekenen en uiteindelijk toepassen om te komen tot een toekomstbestendig gebied.

De juiste balans
De volgende stap is om te kijken hoe je de maatregelen technisch uitwerkt. In het plangebied komen een aantal nieuwe gebouwen, ook wel kamers genoemd. Die kamers moeten waterneutraal zijn, maar maken deel uit van het waterstelsel binnen De Nieuwe Stad. Hierbij zoeken we naar de juiste balans tussen te veel (extreme neerslag) en te weinig (langdurige droogte) water. Bij te veel water moet je het snel kunnen afvoeren en bij te weinig water het voldoende hebben opgeslagen. We gaan het gebied ontwikkelen voor de lange termijn, tot minimaal 2050. Dat betekent dat het systeem duurzaam, robuust en betrouwbaar moet zijn met het oog op de nieuwe extremen.

Bij hevige buien ontstaat er op sommige plekken wateroverlast. Voor het gebied is een water-op-straatkaart opgesteld. Hierop is te zien waar er water op straat blijft staan bij hevige buien. Met de plannen is het de bedoeling dat hemelwater tussentijds opgeslagen, benut en waar nodig afgevoerd wordt. Zo wordt, wanneer het regent, het regenwater eerst op de daken van de kamers opgeslagen. De capaciteit daarvan is zo’n 800 m³. Vervolgens stroomt het water richting het maaiveld. Onderweg daarnaartoe wordt een deel van het hemelwater opgeslagen op de balkons voor de bewatering van planten in de groene gevels en op de balkons. De rest van het water gaat naar groenstroken en ondergrondse buffers. Hier wordt het opgevangen ten behoeve van de bewatering van groenstroken en deels geïnfiltreerd. Hardeman: “De bedoeling is dat het systeem ‘slim’ wordt aangestuurd om de balans tussen voldoende waterberging bij neerslag en droogte te reguleren. Als het systeem weet dat er een bui aankomt, loopt het deels leeg zodat er bufferruimte ontstaat. Stel dat de bui erlangs gaat, mag niet het hele systeem leeg zijn. Je wilt het bergingssysteem zo optimaal mogelijk benutten.”

Het water in de groenstroken infiltreert in de grond en ook komt er in het gebied zo’n 2.200 m² aan infiltratiekratten. Hiermee kan een flinke regenbui goed opgevangen worden. Hardeman: “Het voordeel van het gebied is de naastgelegen rivier de Eem. Het gebied heeft een afloop van ca. 2 meter richting de Eem. Dit hoogteverschil kunnen we benutten door in bovengrondse groenstroken en ondergrondse cascades het water op te vangen en (vertraagd) af te voeren.”

Dwarsdoorsnede watersysteem binnen De Nieuwe Stad

Hittestress
Naast wateroverlast is hittestress ook een belangrijk klimaatthema. Hittestress wordt gemeten als de gevoelstemperatuur tijdens een hittegolf. Daarbij wordt de lichamelijke stress die een gemiddeld persoon ervaart, zoals een verhoogde hartslag, bloeddruk en inspanning meegenomen. Binnen De Nieuwe Stad wordt in de huidige situatie milde tot sterke hittestress berekend. De hittestress is momenteel het sterkst op plekken met veel verharding en weinig schaduw.

Om hittestress tegen te gaan, liggen er plannen om het hele gebied van veel groen te voorzien met onder andere bomen, heesters en planten. Ook wordt hierbij gedacht aan constructieve schaduwvoorzieningen als pergola’s of seizoensgebonden schaduwdoeken. Groenzones worden gecombineerd met waterberging. Dit betekent dat het er niet alleen groen uitziet, maar er ook water geborgen en verdampt wordt.

Tygron
Het plan voor De Nieuwe Stad is opgedeeld in verschillende gebieden: straten, stegen, passages en pocketparken. Elk gebied wordt voorzien van eigen maatregelen op basis van het gebruik en de doelgroep. Hardeman vertelt: “Aan Schipper Bosch lieten we zien wat er binnen De Nieuwe Stad mogelijk is qua klimaatadaptatie en klimaatrobuust ontwikkelen. De effecten van de maatregelen brengen we in beeld met Tygron. Dit is een multifunctionele 3D-software waarin we een digital twin van het gebied maken. Hierin modelleren we zowel de huidige als de toekomstige klimaateffecten van het gebied. De maatregelen die we bedenken zoals bomen, schaduw, infiltratiekratten en groendaken voegen we toe aan de digital twin. Het mooie hieraan is dat we de effecten van de maatregelen kunnen doorrekenen in de klimaattoets. Zo worden er alleen doeltreffende en effectieve maatregelen genomen richting de uitvoering. Dit met het uiteindelijke doel om te komen tot een klimaatrobuust gebied waar het gedurende het hele jaar fijn verblijven is.”

Van dakniveau tot ondergronds en van balkons tot de Eem. Alles wordt zo duurzaam mogelijk ingericht en functionerend als één robuust toekomstbestendig systeem. Op dit moment kunnen we met elkaar nog verschil maken en creëren we meerwaarde door De Nieuwe Stad klimaatadaptief te ontwikkelen.